Đề cương ôn học kì I môn Ngữ văn 10 - Năm học 2018-2019

 ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP
1. MỘT SỐ BIỆN PHÁP TU TỪ VÀ TÁC DỤNG:
* So sánh: đối chiếu sự vật này với sự vất khác có nét tương đồng nhằm tăng sức 
gợi hình gợi cảm.
* Ẩn dụ: Gọi tên sự vật hiện tượng khác có nét tương đồng nhằm tăng sức gợi 
hình gợi cảm.
* Nhân hóa: cách gọi tả vật, đồ vật..v.v bằng những từ ngữ vốn dùng cho con 
người làm cho thế giới vật, đồ vật ... trở nên gần gũi biểu thị được những suy nghĩ 
tình cảm của con người.
* Hoán dụ: gọi tên sự vật hiện tượng khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó.
* Nói quá: Biện pháp tu từ phóng đại mức độ qui mô tính chất của sự vật hiện 
tượng được miêu tả để nhấn mạnh gây ấn tượng tăng tính biểu cảm.
* Nói giảm nói tránh: dùng cách diễn đạt tế nhị uyển chuyển tránh gây cảm giác 
phản cảm và tránh thô tục thiếu lịch sự.
* Điệp ngữ: lặp lại từ ngữ hoặc cả câu để làm nối bật ý gây cảm xúc mạnh.
* Chơi chữ: Cách lợi dụng đặc sắc về âm và về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí 
dỏm hài hước.
2. PHƯƠNG THỨC BIỂU ĐẠT
1. Tự sự (kể chuyện, tường thuật) Là kể chuyện, nghĩa là dùng ngôn ngữ để kể 
một chuỗi sự việc, sự việc này dẫn đến sự việc kia, cuối cùng tạo thành một kết 
thúc. Ngoài ra, người ta không chỉ chú trọng đến kể việc mà còn quan tâm đến việc 
khắc hoạ tính cách nhân vật và nêu lên những nhận thức sâu sắc, mới mẻ về bản 
chất của con người và cuộc sống.
2. Miêu tả Là dùng ngôn ngữ mô tả sự vật làm cho người nghe, người đọc có thể 
hình dung được cụ thể sự vật, sự việc như đang hiện ra trước mắt hoặc nhận biết 
được thế giới nội tâm của con người.
3. Biểu cảm Là dùng ngôn ngữ để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của mình về thế giới 
xung quanh.
4. Nghị luận Là phương thức chủ yếu được dùng để bàn bạc phải trái, đúng sai 
nhằm bộc lộ rõ chủ kiến, thái độ của người nói, người viết rồi dẫn dắt, thuyết phục 
người khác đồng tình với ý kiến của mình.
5. Thuyết minh Là cung cấp, giới thiệu, giảng giảimột cách chính xác và khách 
quan về một sự vật, hiện tượng nào đó có thật trong cuộc sống. Ví dụ một danh 
lam thắng cảnh, một vấn đề khoa học, một nhân vật lịch sử...
6. Hành chính - công vụ Là phương thức dùng để giao tiếp giữa Nhà nước với 
nhân dân, giữa nhân dân với cơ quan Nhà nước, giữa cơ quan với cơ quan, giữa 
nước này và nước khác trên cơ sở pháp lí. -Nghị luận xã hội gồm có hai dạng:
 + Nghị luận về một tư tưởng, đạo lí.
 + Nghị luận về một hiện tượng đời sống.
 * Nghị luận về một tư tưởng, đạo lý là bàn về một vấn đề thuộc lĩnh vực tư 
tưởng, đạo đức, quan điểm nhân sinh (như các vấn đề về nhận thức; về tâm hồn 
nhân cách; về các quan hệ gia đình xã hội, cách ứng xử; lối sống của con người 
trong xã hội)
Bước 1 : Giải thích tư tư tưởng , đạo lí.
Bước 2 : Bàn luận 
- Phân tích mặt đúng.
- Bác bỏ ( phê phán ) những biểu hiện sai lệch có liên quan đến vấn đề.
Bước 3: Mở rộng.
-Mở rộng bằng cách giải thích và chứng minh.
-Mở rộng bằng cách đào sâu thêm vấn đề.
-Mở rộng bằng cách lật ngược vấn đề.
 (Người tham gia nghị luận đưa ra mặt trái của vấn đề. Phủ nhận nó là công nhận 
cái đúng, ngược lại ,nếu vấn đề bình luận là sai hãy lật ngược bằng cách đưa ra 
vấn đề đúng. Bảo vệ cái đúng cũng có nghĩa là phủ định cái sai.
 Trong các bước mở rộng ,tuỳ vào từng trường hợp và khả năng của mình mà 
áp dụng cho tốt ,không nên cứng nhắc).
Bước 4 : Nêu ý nghĩa ,rút ra bài học nhận thức và hành động. 
 * Nghị luận về một hiện tượng đời sống là sử dụng tổng hợp các thao tác 
lập luận để làm cho người đọc hiểu rõ, hiểu đúng, hiểu sâu những hiện tượng đời 
sống có ý nghĩa xã hội. Thông thường, những hiện tượng mà đề bài đề cập tới 
thường là những hiện tượng nổi bật, tạo được sự chú ý và có tác động đến đời sống 
xã hội. Không chỉ đề cập đến những hiện tượng tốt đẹp, tích cực trong đời sống, 
kiểu bài nghị luận này còn đề cập đến những hiện tượng mang tính chất tiêu cực, 
đang bị xã hội lên án, phê phán. + Nhân dân không đồng tình với sự chủ quan, mất cảnh giác của An Dương Vương 
và nêu bài học lịch sử về thái độ cảnh giác với kẻ thù ; vừa phê phán hành động vô 
tình phản quốc, vừa rất độ lượng với Mị Châu, hiểu nàng là người cả tin, ngây thơ 
bị lợi dụng. Hình ảnh "ngọc trai - nước giếng" thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc 
vừa nhân ái của nhân dân ta với các nhân vật trong truyện.
b) Nghệ thuật
-Kết hợp nhuần nhuyễn giữa "cốt lõi lịch sử" và hư cấu nghệ thuật.
- Kết cấu chặt chẽ, xây dựng những chi tiết kì ảo có giá trị nghệ thuật cao (ngọc 
trai - giếng nước).
- Xây dựng được những nhân vật truyền thuyết tiêu biểu.
c) Ý nghĩa văn bản
 Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy giải thích nguyên nhân việc 
mất nước Âu Lạc và nêu bài học lịch sử về việc giữ nước, tinh thần cảnh giác với 
kẻ thù, cùng cách xử lí đúng đắn mối quan hệ giữa riêng với chung, nhà với nước, 
cá nhân với cộng đồng.
 CA DAO THAN THÂN,
 YÊU THƯƠNG TÌNH NGHĨA
- Về nội dung :Diễn tả đời sống tâm hồn, tư tưởng, tình cảm của nhân dân.
- Về nghệ thuật :thể thơ lục bát ; ngôn ngữ giàu hình ảnh, gần gũi với lời nói hằng 
ngày ; sử dụng nhiều so sánh, ẩn dụ,...
Đọc - hiểu văn bản
a) Nội dung
-Bài 1 : Ý thức về phẩm chất và số phận của người phụ nữ.
- Bài 2 : Khẳng định giá trị đích thực nhưng cũng là nỗi ngậm ngùi về thân phận 
của người phụ nữ.
- Bài 3 : Diễn tả nỗi chua xót vì lỡ duyên ; qua đó, ca ngợi tình nghĩa thuỷ chung, 
bền vững của con người.
- Bài 4 : Diễn tả cụ thể, sinh động nỗi niềm thương nhớ của trai gái trong tình yêu.
- Bài 5 : Lời tỏ tình kín đáo, duyên dáng mà rất táo bạo (khai thác ý nghĩa của hình 
ảnh bắc cầu dải yếm).
- Bài 6 : Ca ngợi lối sống tình nghĩa, thuỷ chung của người bình dân xưa.
b) Nghệ thuật
- Công thức mở đầu :có một hệ thống những bài ca dao mở đầu bằng cụm từ "Thân 
em..."
- Hình ảnh biểu tượng
- Cách so sánh, ẩn dụ, thể thơ lục bát, song thất lục bát.
c) Ý nghĩa văn bản + Mọi hình ảnh đều sống động : hoè lục đùn đùn, rợp mát như giương ô che rợp ; 
thạchlựu phun trào sắc đỏ, sen hồng đang độ nức ngát mùi hương.
+ Mọi màu sắc đều đậm đà : hoè lục, lựu đỏ, sen hồng.
- Vẻ đẹp thanh bình của bức tranh đời sống con người : nơi chợ cá dân dã thì"lao 
xao", tấp nập ; chốn lầu gác thì "dắng dỏi" tiếng ve như một bản đàn.
Cả thiên nhiên và cuộc sống con người đều tràn đầy sức sống. Điều đó cho thấy 
một tâm hồn khát sống, yêu đời mãnh liệt và tinh tế, giàu chất nghệ sĩ của tác giả.
- Niềm khát khao cao đẹp
+ Đắm mình trong cảnh ngày hè, nhà thơ ước có cây đàn của vua Thuấn, gảy 
khúc Nam phong cầu mưa thuận gió hoà để"Dân giàu đủ khắp đòi phương".
+ Lấy Nghiêu, Thuấn làm "gương báu răn mình", Nguyễn Trãi đã bộc lộ chí hướng 
cao cả : luôn khao khát đem tài trí để thực hành tư tưởng nhân nghĩa yêunước 
thương dân.
b) Nghệ thuật
- Hệ thống ngôn từ giản dị, tinh tế xen lẫn từ Hán và điển tích.
- Sử dụng từ láy độc đáo : đùn đùn, lao xao,dắng dỏi,...
c) Ý nghĩa văn bản
Tư tưởng lớn xuyên suốt sự nghiệp trước tác của Nguyễn Trãi - tư tưởng nhân 
nghĩa yêu nước thương dân - được thể hiện qua những rung động trữ tình dạt dào 
trước cảnh thiên nhiên ngày hè.
 NHÀN
 (NGUYỄN BỈNH KHIÊM)
1.Tìm hiểu chung
a) Tác giả : Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 - 1585) là người thông minh, uyên bác, 
chính trực, coi thường danh lợi, "chí để ở nhàn dật".
b) Tác phẩm : Nhan đề do người đời sau đặt nhưng cũng là một sự tri âm với tác 
giả. Chữ nhàn trong bài nhằm chỉ một quan niệm, một cách xử thế.
2.Đọc - hiểu văn bản
a) Nội dung
- Nhàn thể hiện ở sự ung dung trong phong thái, thảnh thơi, vô sự trong lòng, vui 
với thú điền viên.
- Nhàn là nhận dại về mình, nhường khôn cho người, xa lánh chốn danh lợi bon 
chen, tìm về "nơi vắng vẻ", sống hoà nhập với thiên nhiên để "di dưỡng tinh thần".
- Nhàn là sống thuận theo lẽ tự nhiên, hưởng những thức có sẵn theo mùa ở nơi 
thôn dã mà không phải mưu cầu, tranh đoạt.
- Nhàn có cơ sở từ quan niệm nhìn cuộc đời là giấc mộng, phú quý tựa chiêm bao.