Đề cương dạy học theo chủ đề môn Vật lí 6 - Chủ đề: Sự nở vì nhiệt của các chất

 ĐỀ CƯƠNG DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ 
 Môn: VẬT LÍ 6
 SỰ NỞ VÌ NHIỆT CỦA CÁC CHẤT
I.MỤC TIÊU :
Trình bày được bản chất của sự nở vì nhiệt của chất rắn.
Nêu được đặc điểm sự nở vì nhiệt của chất rắn.
Nắm được thể tích của một chất lỏng tăng khi nóng lên giảm khi lạnh đi.
Nắm được các chất lỏng khác nhau giãn nở vì nhiệt khác nhau.
Tìm được thí dụ thực tế về sự nở vì nhiệt của chất lỏng.
Giải thích được một số hiện tượng đơn giản về sự nở vì nhiệt của chất lỏng.
 Trình bày được bản chất của sự nở vì nhiệt của chất khí.
Nêu được đặc điểm sự nở vì nhiệt của chất khí.
Nhận biết được sự co dãn vì nhiệt nếu bị ngăn cản sẽ gây ra lực lớn 
 Mô tả cấu tạo và hoạt động của băng kép 
II.NỘI DUNG KIẾN THỨC:
1.Sự nở vì nhiệt của chất rắn
- Các chất rắn đều nở ra khi nóng lên và co lại khi lạnh đi.Các chất rắn khác nhau co giãn vì nhiệt khác nhau .
Ví dụ 1:
Trước khi hơ nóng quả cầu, quả cầu lọt qua vòng kim loại.
Sau khi hơ nóng quả cầu, quả cầu không còn lọt qua vòng kim loại.
Nhúng quả cầu đã được hơ nóng vào nước lạnh rồi thử thả qua vòng kim loại, quả cầu lại lọt qua vòng kim loại.
2.Sự nở vì nhiệt của chất lỏng
- Các chất lỏng đều nở ra khi nóng lên và co lại khi lạnh đi.
- Các chất lỏng khác nhau thì sự nở vì nhiệt của chúng cũng khác nhau.
Ví dụ: Khi nhúng bình cầu đựng nước màu vào chậu nước nóng → mực nước trong ống dâng lên - Dùng bông tẩm cồn đốt nóng thanh thép đã được lắp trên giá và chặn chốt ngang. Sau khi thanh thép đốt nóng, 
thép nở ra bẽ gãy chốt ngang.
- Thanh thép nở dài ra khi nóng lên.
- Hiện tượng xảy ra chứng tỏ khi dãn nở vì nhiệt, nếu bị ngăn cản thanh thép có thể sinh ra một lực rất lớn.
Ví dụ 2:
Lắp chốt ngang sang bên phải gờ chặn, dùng khăn lạnh làm nguội thanh thép.
⇒ Chốt ngang cũng bị bẻ gãy
5. Một số ứng dụng về sự nở vì nhiệt của các chất
Sự nở vì nhiệt của chất rắn, lỏng và khí có rất nhiều ứng dụng trong đời sống và kĩ thuật. Ứng dụng để chế tạo 
băng kép (khi bị đốt nóng hay làm lạnh đều bị cong lại), đó là thiết bị tự động đóng ngắt mạch điện khi nhiệt độ 
thay đổi.
III.VẬN DỤNG:
1.Bài tập mẫu:
a.Bài tập vận dụng:
Bài 1: Ở đầu cán (chuôi) dao, liềm bằng gỗ, thường có một đai bằng sắt, gọi là cái khâu. Dùng để giữ chặt lưỡi 
dao hay lưỡi liềm. Tại sao khi lắp khâu, người thợ rèn phải nung nóng khâu rồi mới tra vào cán?
Hướng dẫn Trọng lượng riêng của không khí được xác định bằng công thức:
(m là khối lượng khí, V là thể tích của khí).
Khi nhiệt độ tăng, khối lượng khí m không đổi nhưng thể tích V tăng do khí nở ra, do đó trọng lượng riêng d 
giảm.
Vì vậy trọng lượng riêng của không khí nóng nhỏ hơn của không khí lạnh, nghĩa là không khí nóng nhẹ hơn 
không khí lạnh.
Bài 7: Hình 21.2 là hình chụp chỗ tiếp nối hai đầu thanh ray đường tàu hỏa. Em có nhận xét gì? Tại sao người 
ta lại phải làm như vậy?
Hướng dẫn
* Chỗ tiếp nối hai đầu thanh ray đường tàu hoả có để một khe hở.
* Người ta làm như vậy là vì nếu chổ tiếp nối giữa hai đầu thanh ray không có khoảng cách thì khi trời nóng, 
các thanh ray nở ra sẽ đẩy nhau và làm cong đường ray, dẫn đến tai nạn khi xe lửa chạy qua.
Do đó chỗ tiếp nối giữa hai thanh ray phải có khoảng cách để các thanh ray khi nở ra vì nhiệt sẽ không tác động 
lực lên nhau và đường ray sẽ không bị cong.
Bài 8: Khi bị hơ nóng, băng kép luôn luôn cong về phía thanh nào? Tại sao?
Hướng dẫn
Khi bị hơ nóng băng kép cong về phía thanh thép vì đồng dãn nở vì nhiệt nhiều hơn thép nên thanh đồng dài hơn 
và nằm ở ngoài vòng cung. 
b.Bài tập trắc nghiệm:
 Bài 1: Hiện tượng nào dưới đây sẽ xảy ra khi nung nóng một vật rắn? Bài 5:Khi đun nóng một lượng chất lỏng, thể tích chất lỏng tăng lên, khối lượng không đổi nên khối lượng riêng 
của chất lỏng giảm.
Trong các cách sắp xếp các chất nở vì nhiệt từ nhiều tới ít sau đây, cách sắp xếp nào là đúng?
A. rắn, lỏng, khí B. rắn, khí, lỏng C. khí, lỏng, rắn D. khí, rắn, lỏng
Hướng dẫn
Chọn C
Vì chất khí nở vì nhiệt nhiều hơn chất lỏng, chất lỏng nở vì nhiệt nhiều hơn chất rắn.
Bài 6:Khi chất khí trong bình nóng lên thì đại lượng nào sau đây của nó thay đổi?
A. khối lượng B. trọng lượng
C. khối lượng riêng D. cả khối lượng, trọng lượng và khối lượng riêng
Hướng dẫn
Chọn C
Vì khối lượng riêng D = m/V khi chất khí trong bình nóng lên thì V tăng mà m không đổi nên D giảm.
Bài 7:Băng kép hoạt động dựa trên hiện tượng
A. chất rắn nở ra khi nóng lên B. chất rắn co lại khi lạnh đi
C. chất rắn co dãn vì nhiệt ít hơn chất lỏng D. các chất rắn khác nhau, co dãn vì nhiệt khác nhau
Hướng dẫn
Chọn D
Vì băng kép được tạo thành từ hai thanh kim loại khác nhau, tán chặt vào nhau dọc theo chiều dài của thanh. 
Băng kép hoạt động dựa trên hiện tượng các chất rắn khác nhau co dãn vì nhiệt khác nhau.
 Bài 8:Vật nào dưới đây có nguyên tắc hoạt động không dựa trên sự nở vì nhiệt?
A. Nhiệt kế kim loại B. Băng kép
C. Quả bóng bàn D. Khí cầu dùng không khí nóng
Hướng dẫn Bài 7: Băng kép được cấu tạo dựa trên hiện tượng nào dưới đây?
A. Các chất rắn nở ra khi nóng lên.
B. Các chất rắn co lại khi lạnh đi.
C. Các chất rắn khác nhau dãn nở vì nhiệt khác nhau.
D. Các chất rắn nở vì nhiệt ít.
Bài 8: Tại sao gạch lát ở vỉa hè có khoảng cách giữa các viên gạch lớn hơn so với các viên gạch được lát trong 
nhà? Hãy chọn câu trả lời đúng nhất.
A. Vì ngoài trời thời tiết rất nóng, phải chừa khoảng cách để có sự dãn nở giữa các viên gạch.
B. Vì lát như thế là rất lợi cho gạch.
C. Vì lát như thế mới hợp mỹ quan thành phố.
D. Cả A, B, C đều đúng